MEYDAN OKUYAN BİR KADIN ŞAİR: ÂDİLE SULTAN DİVANI’NDA VATAN VE SAVAŞLA İLGİLİ BENZETMELER

Özet

XIX. yüzyıl kadın şairlerimizden Âdile Sultan, Osmanlı padişahlarının otuzuncusu olan II. Mahmut’un kızıdır. Sultan II. Mahmut dönemi, Osmanlı’nın iç ve dış güçlerle sıkıntılar yaşadığı bir dönemdir (Vehhâbi hareketi, Tepedelenli vak’ası; Irak, Anadolu ve Rumeli’deki karışıklıklar; Sırp, Rum, Eflak ve Boğdan ile Mısır ve Akka başkaldırmaları; yeniçeri askerlerinin durumu, devlet adamlarının ihtirasları). Âdile Sultan ise II. Mahmut dönemindeki bu olaylardan sadece Mısır meselesinin son aşamalarını görmüştür. Bundan sonra da Abdülmecid, Abdülaziz, V. Murad ve II. Abdülhamid devirlerini yaşamıştır. Osmanlı Hanedanının tek kadın şairi sayılan Âdile Sultan, divan şiirinin de son seslerinden biri olmuştur. Önce eşi Mehmet Ali Paşa’yı, sonra da kızını kaybeden şair, ömrünün sonuna kadar kendini din ve tasavvufa adamıştır. Derviş bir yaradılışa sahip olan Âdile Sultan’ın şiirlerinin büyük bölümü bu sebeple dinî-tasavvufi bir görünümdedir. Divan’ında ehl-i beyt sevgisi, din büyüklerine methiyeler, ailesi için yazdığı manzumeler geniş bir yer tutarken, hanedan mensupları için de tahassürnâme ve iftirâknâme kaleme almıştır. Kaside ve gazellerinde ölüm ve ahiret hayatı, dünyada iyi işler yapmak, nefis mücadelesi, gösterişi terk, faziletli olma, aşk konularını işlemiştir. Ancak Islahat devrinde doğan, Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinin en önemli kısımlarını gören Âdile Sultan’ın Divan’ında “vatan” mefhumunun yanı sıra savaş meydanları, galibiyet, mağlubiyet ile ilgili benzetmeler (gözyaşı-asker, rakip-düşman, çile çekmek-çille çekmek vb.) de yoğun bir şekilde görülmektedir. Bu çalışmada, savaşçı bir kimlikle de karşımıza çıkan Âdile Sultan’ın “vatan” kavramını ele aldığı beyitleri incelendikten sonra, savaş meydanlarının onun şiirine yansımaları irdelenmiştir. Bu konudaki benzetme dünyası da tasnif edilerek değerlendirilmeye çalışılmıştır.