Hz. Peygamber’in Huzurundaki Sahabe İctihadlarının Anlam ve Mahiyeti
Özet Görüntüleme: 2
/ 
PDF İndirme: 1
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.16410718Anahtar Kelimeler:
İslam Hukuku, Fıkıh, Sahabe, İctihad, Takrîrî SünnetÖzet
İslam hukukunda bazı hükümler Kur’an ve Sünnet gibi kat’i delillerle elde edilirken bazılarına ise ictihad gibi zannî deliller aracılığı ile ulaşılmaktadır. İctihad içeren faaliyetler daha risalet dönemindeyken başlamış olmakla birlikte her ictihad aynı seviyede olmamıştır. Örneğin, sahabe ictihadları Hz. Peygamber’in ictihadı ile bir kabul edilmemiştir. Ayrıca buradaki ictihad kavramının kullanımının fıkıh usulündeki ıstılahî anlamıyla aynı şeyi ifade etmediği de görülmektedir. İctihadın diğer kat’i delillerle ilişkisi düşünüldüğünde salt ictihad olarak değerlendirilemeyeceği durumlar ortaya çıkabilmektedir. Bunun bir örneğini de Hz. Peygamber’in huzurundaki sahabe ictihadlarında görmek mümkündür. Sahabenin Hz. Peygamber’in yanındaki bazı eylemlerinin mutlak ictihad olarak görüleceği bazı alimler tarafından dile getirilmiştir. Bu çalışmada bu görüş merkeze alınarak sahabenin Hz. Peygamber’in huzurunda mutlak ictihadda bulunabileceğini düşünmenin ne gibi sorunlar ortaya çıkaracağı incelenmiştir. Bu iddianın takrîrî sünnet, gayr-i metluvv vahiy ve sahabe kavli gibi kavramlarla ilişkisi düşünüldüğünde sebep olacağı usûlî çelişkiler irdelenmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak bizzat iddia sahiplerinin takrîrî sünnet kavramına yükledikleri anlam dikkate alındığında sahabenin Hz. Peygamber’in huzurundaki ictihadlarının takrîrî sünnettin kuşatıcılığı içerisinde eriyen fiiller mesabesinde olacağı, şari’in varlığının olduğu bir ortamda bütün hükme ulaşma yollarının Kur’an ve Sünnetle bir şekilde ilintili olacağı için ictihad isimlendirmesinin şekilsel bir isimlendirmeden öteye gidemeyeceği gibi sonuçlara ulaşılmıştır. Bununla birlikte konuyla alakalı örnekler incelendiğinde sahabenin içtihadından bahsedilecekse de bunun ancak Hz. Peygamber’in izni ve gözetimi ile gerçekleşebileceği kanaatine varılmıştır.
Referanslar
Âmidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdurrezzak Afîfî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmi, 1402.
Askalânî, Ahmed b. Ali b. Hacer. Fethu’l-Bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî, thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1379.
Askalânî, Ahmed b. Ali b. Hacer, el-Telhisü’l-habîr fî tahrîci ehâdîsi’r-Râfi’î el-Kebir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1989.
Aşkar, Ömer Süleyman. Târîhu’l-Fıkhi’l-İslâmî. Amman: Dâru’n-Nefâis, 1991.
Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mesûd b. Muhammed. et-Tehzîb fi fıkhi’l-İmâm eş-Şâfi’î. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Ali Muhammed Muavvid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
Beroje, Sahip. “Hz. Peygamber (a.s.)’ın Sahabe İçtihatları Karşısındaki Tavrı”. İslâmî İlimler Dergisi 3/1 (2008). 125-135.
Buhârî, Alâeddin Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-Esrâr ʿan Usûli Fahril-İslâm el-Pezdevî. İstanbul: Şeriketi’s-Sahâfeti’l-Osmâniyye, 1890.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahihu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. Şam: Daru İbn Kesîr, 1993.
Buhârî, Ebu’l-Meâlî Burhâneddin Mahmud b. Ahmed b. Abdülazîz b. Ömer b. Mâze el-Hanefî. el-Muhît el-Burhânî fî’l-Fıkh en-Nu‘mânî. thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
Cessâs, Ahmed b. Ali b. Ebûbekr er-Râzî. el-Fusûl fi’l-Usûl. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâfi’l-Kuveytiyye, 1994.
Cezzâr, Hişam Fethi Muhammed Temîm. “es-Sünnetü’t-takrîriyye: Dirâse Ta’sîliyye Tatbîkiyye”. Havliyyetü Külliyyeti Usûli’d-Dîn ve’d-Da’veti’l-İslâmiyye bi Tanta, 16 (2024). 474-553.
Cüveynî, Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf b. Muhammed Ebu’l-Meâlî. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Salah b. Muhammed b. Uveyda. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye: 1997.
Cüveynî, Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf b. Muhammed Ebu’l-Meâlî. Kitâbu’t-telhîs fî Usûli’l-Fıkh. thk. Abdullah en-Nebâlî, Beşir Ahmed el-Ömerî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, ts.
Çelik, Ali. “Takrîrî Sünnet (Mahiyeti, Özellikleri ve Hükmü)”. Diyanet İlmi Dergi 36/2 (2000). 5-36.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer b. Îsâ el-Hanefî. Takvîmu’l-edil¬le fî usûli’l-fıkh. thk. Halîl Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
Demir, Serkan. “Hanefî Usûlcülere Göre Hz. Peygamber’in Fiileri ve İctihadları -Hicrî V. Asır Özelinde-”. HADITH, 7 (Aralık 2021). 105-125.
Emir Padişah, Muhammed Emin el-Hüseynî el-Horasânî. Teysîru’t-tahrîr alâ kitâbi’-Tahrîr fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
Erdoğan, Emine. Hz. Peygamber’in Teşri Yetkisinin Sınırını Tespitte Takriri Sünnetin Rolü. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
Ferrâ, Muhammed b. el-Hüseynel-Kâdî Ebû Ya’lâ. el-Udde fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed b. Ali Seyr el-Mübârakî. Riyad: y.y., 1993.
Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ. thk. Muhammed Abdüsselâm Abdüş’şâfî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1993.
Heysemî, Ebu’l-Hasen Nûreddîn Ali b. Ebî Bekir b. Süleyman. Mecmaʿu’z-zevâid ve menbaʿu’l-fevâid. thk. Husâmuddîn el-Kudsî. Kahire: Mektebetu’l-Kudsî, 1994.
İbn Emirü Hacc, Ebu Abdillah Şemseddin Muhammed b. Muhammed. et-Takrir ve’t-tahbîr alâ Tahrîri’l-Kemâl ibn Hümâm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
İbn Hanbel, Ahmed. Müsnedü el-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb Arnavut vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
Kandemir, Mehmet Yaşar. “İbn Hacer el-Askalânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/514-531. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Karaosmanoğlu Köse, Şeyma. Serahsî’nin Mebsut’ta Takrîrî Sünnetle İstidlâlleri. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
Kudûrî, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Muhammed b. Ca’fer. et-Tecrîd. thk. Muhammed Ahmed Sirâc, Ali Cum’a Muhammed. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2006.
Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Hâvi’l-Kebîr fi fıkhi mezhebi’ş-Şâfi’î. thk. Ali Muhammed Muavviz, Adil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
Memduhoğlu, Adnan. Sahabenin İçtihat Anlayışı. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc, Sahihu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Kahire: Matbaatu İsa el-Bâbî el-Halebî ve Şürakâuhu, 1955.
Selim, Ahmed Abdulaziz es-Seyyid. “İctihâdu’s-Sahâbe fî asri’n-Nebî salla’l-lâhu aleyhi ve sellem: dirâse usûliyye”, Mecelletü Külliyeti Usûli’d-Dîn ve’d-Da’ve bi’l-Münûfiyye, 43/2, 2049-2087.
Serahsî, Ebûbekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-Eimme. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
Serahsî, Ebûbekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-Eimme. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
Sübkî, Ebü'l-Hasan Takiyyüddin Ali b. Abdülkâf. el-İbhac fi şerhi’l-Minhâc alâ Minhaci’l-vusûl ila ilmi’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
Şâfi’î, Ebû Abdillah Muhammed b. İdris. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1983.
Şimşek, Murat. “Hukukî Tasarrufların Kaynağı Olarak Hz. Peygamber’in İctihadı”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 14 (2009), 111-156.
Şirâzî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali b. Yusuf el-Fîruzâbâdî. el-Lüma’ fî Usûli’l-Fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
Şirâzî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali b. Yusuf el-Fîruzâbâdî. el-Meûnetü fi’l-Cedel. thk. Ali Abdulaziz el-Umeyrînî. Kuveyt: Cem’iyyetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1989.
Şirâzî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali b. Yusuf el-Fîruzâbâdî. et-Tabsıra fî Usûli’l-Fıkh, thk. Muhammed Hasen Hîtô. Şam: Dâru’l-Fikr, 1980.
Tirmizi, Muhammed b. İsa b. Sevra b. Musa b. ed-Dahhâk. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1975.
Useym, Fehd b. Abdillah b. Süleyman. “es-Sünnetü’t-takrîriyye: Dirâse Usûliyye”. Mecelletü Külliyyeti Dâri’l-Ulûm 151 (2024). 7-51.
Uteybî, Hâlid Fâlih. “Hükmü’l-ihticâc bi’l-ikrâr alâ ef’âli’s-Sahâbe fî zemeni’t-tenzîl: dirâse te’sîliyye tatbîkıyye”. Mecelletü’ş-Şerîa ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye 29/99 (2014), 217-250.
Vuruşkan, Hüseyin. Takriri Sünnet ve Değeri. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
Yaman, Ahmet. “Sahâbenin Fıkhî Mezheplere Kaynaklığı”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (2014), 11-44.
Zehebî, Şemseddin Ebû Abdillah b. Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz. Telhisu Kitâbi’l-Mevdûât li İbni’l-Cevzî. thk. Ebu Temîm Yasir b. İbrahim b. Muhammed. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1998.
Zerkeşî, Ebü Abdillah Bedreddin Muhammed b. Abdullah b. Bahâdır. el-Bahru’l-muhit fî usûli’l-fıkh. b.y.: Daru’l-Kütübî, 1994.
Zuhaylî, Muhammed Mustafa. el-Vecîz fî usûli’l-fıkhi’l-İslâmî, Şam: Dâru’l-Hayr li’tıbâ’ati ve’n-neşr ve’t-tevzî’, 2006.
Züheyr, Muhammed Ebu’n-Nûr. Usûlü’l-Fıkh, Mısır: Mektebetü’l-Ezheriyye li’n-Neşr, ts.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 IKSAD JOURNAL
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 