NEFS TEZKİYESİ VE İNSANIN ACELECİLİĞİNİN ISLAHI

Özet

İnsan nefs taşıyan bir varlıktır. Nefs aslında insanın kendisidir. Onun içi, özü, canı, nefesidir. İnsanın eğitilmesi, aynı zamanda nefsin, içindeki muhtemel ve potansiyel kötülüklerden arındırılıp iyiliklere doğru yönlendirilmesi ve bunun devamlı hale getirilmesi sürecidir. Tasavvuf Düşüncesinde nefs ne kadar kötülüklerden arındırılırsa kişi o kadar kemâlâta ulaşır. Yani olgunlaşır. Nefs, içerisinde karmaşık duygu, düşünce ve dürtülerin olduğu bir merkez konumundadır. Bu merkez içerisinde iyi ve kötü, doğru ve yanlış, özgeci ve çıkarcı bütün zıt duygu ve düşünceler bir arada var olmaktadır. Bunlar terbiye ve tezkiye edilmediği zaman birbirleriyle çatışmakta; bazen biri bazen de öteki yükselip düşmektedir. İnsanın ruh hali de bu iniş ve çıkışlara göre değişmektedir. Mutasavvıflara göre nefs mücahedesi bir ömür devam etmelidir. Kendi haline bırakılıp içindeki kötü duygu ve dürtüleri tezkiye edilmeyen nefse, kötülük hâkim olmakta ve nefs kötülüğü ister hale gelmektedir. İnsanı tanımaya başladığımızda onda yaratılıştan gelen veya sonradan kazanılan bir takım olumlu ve olumsuz özelliklerin varlığını görürüz. Bu özelliklerden bir tanesi de aceleciliktir. Acelecilikle hayatta çok sık karşılaşırız ve onun insanın hayat kalitesini etkilediğini biliriz. Nefiste potansiyel halde bulunan acelecilik, kontrol altında tutulmadığında; gerekligereksiz her işte ve her yerde ortaya çıkarak; insanın sakin ve huzurlu olmasını ve aklıselim ile hareket etmesini zora sokmaktadır. Acele verilen kararların olumsuz sonuçlarına çok sık rastlanmaktadır. İnsandaki acelecilik özelliği hakkında bilinç sahibi olmak; onun ortaya çıkışını tetikleyen faktörleri tanımak; bu faktörlere karşı tedbirler almak onu kontrol altında tutmamızı kolaylaştıracaktır. Aceleciliği ıslah edici bir tedbir olarak hilm, rıfk, temkin, teenni, itidal, sekinet ve sabırla hareket etmek Müslüman bilginler tarafından önerilmektedir. Bu çalışmada tasavvuf ve tefsir kaynaklarından istifade edilerek aceleciliğin nefiste bulunan değişmez bir özellik olmadığı, olgun insan olmanın yolunun nefis tezkiyesinden geçtiği ortaya konulmaya çalışılmıştır.