TEBRİZ’DE İLHANLILARDAN KALMA YIKIK BİR MESCİT1

Özet

Moğolların İran kolu olan İlhanlılar Tebriz başkentli bir devlet kurmuşlardır. Moğol ve Tebriz tarihinde ilklerin yaşandığı bu dönemde, Moğollar yeni yeni yerleşik hayata geçerken Tebriz ise kendi mimarlık tarihinde en devasa yapılara ev sahipliği yapmıştır. Moğollar adına bir diğer önemli gelişme olan devletin resmi dininin İslam oluşu da Gazan Han devrinde Tebriz’de vuku bulmuştur. İlhanlı vezirlerinden Vezir Taceddin Ali Şah tarafından inşa edilen Tebriz Alişah Mescidi, aşkın ölçülere sahip İlhanlı eserlerinden biridir. Günümüze bir bütün olarak güney cephesi yani kıble duvarı ve doğu-batı cephe duvarlarının bir kısmı ile gelebilen bu yapı, geriye bıraktığı yıkıntılarından yola çıkılsa bile ihtişamını hissettirmektedir. Yapı hem mescit olarak tanımlanarak dini mimari kapsamında incelenebilir hem de daha sonradan kaleye dönüştürülmesi ile savunma amaçlı kullanılarak askeri mimarlık kapsamına da girmektedir. Sanat tarihçiler, planlardan, restitüsyonlardan ve bazı varsayımlardan yola çıkarak oluşturdukları modellemeler ile yapının ilk vaziyetini anlamaya yardımcı olmaktadırlar. Tebriz Alişah Mescidi tuğla mimarisi, sade süslemeleri ve tam olarak çözümlenemeyen örtü elemanı problemi ile araştırmacıların ilgisini çekmektedir.