DİNÎ DÜŞÜNCEDE AŞIRILIK VE ŞÎA’DAKİ İZDÜŞÜMLERİ: GULÂT-I ŞÎA

Özet

Tarih boyunca her din ya da inanç grubunun içinde, o dinin ya da inancın genel ilkelerine muhalif olup ana zümreden farklı düşünenler olmuştur. İslam toplumunda da hem ayetlerde hem de hadislerde tevhit ilkesi çok belirgin bir şekilde ortaya konulmuş olmasına rağmen bu ilkeye muhalif aşırı gruplar ortaya çıkmıştır. Bu grupları tanımlamak amacıyla “Gulât” kavramı kullanılmıştır. İslam toplumunda ortaya çıkan bu gruplar, genellikle Şiî çevrelerde taraftar bulmuşlardır. Gerek bu fırkaların ortaya çıkmasına sebep olan sosyolojik, dinî ve kültürel ortamın özellikleri gerekse bu fırkaların iddia ettikleri aşırı fikirlerin benzerlik gösteriyor olması ise konuyu ilginç kılmaktadır. İnsanın merkez olduğu mezheplerin, oluşum ve gelişim süreçlerinin incelenmesinde indirgemeci bir bakış açısından kaçınarak dönemin ve coğrafyanın konjektürünün doğru bir şekilde tespit edilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla insan merkezli bir olgu olan mezheplerin analizinde, çok sebeplilik ilkesinin göz önüne alınması bir zorunluluk taşımaktadır. Bu bakımdan şahısların ve toplulukların fikirleri, içinde yaşadıkları dinî, tarihî, coğrafî, sosyal ve kültürel çevreden bağımsız olarak incelenemez. Aynı kültür havzasından beslenen ve gelişen gulât fırkalar, farklı isimler ya da liderler altında ortaya çıkmış olsa da beslendikleri kaynak ortak olduğu için benzer iddialarda bulunmuşlardır