MOLLA ABDÜLHADİ EL-COMANÎ’NİN HAYATI VE ’EQÎDA ÎMANÊ ADLI ESERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Özet

Yüce dinimiz İslam’ın konu ve muhtevasını oluşturan iki temel alanı söz konusudur. Bu iki alanın ilki itikadi, yani inanç ile ilgili olanlar, ikincisi ise ameli, pratiğe dönük alanlardır. Bu iki alanın gerçek anlamda gerçekleşmesiyle, bunların neticesinde ahlak dediğimiz İslam’ın esasını teşkil eden üçüncü alanı da meydana gelmiş olur. Yani diğer bir ifadeyle dini hükümlerin bir kısmı itikatla ilgilidir ki bunlar dinin asıl temelini oluşturmaktadır. Dolayısıyla din en başında inanç esasları üzerine kurulur. Daha sonra bu itikat üzerine, onun ayrılmaz bir sonucu ve tabii gereği olarak günlük hayatta yaptığımız davranışlarımız, ameller(muamelat) gerçekleştirilir. Aslında ayrılmaz bir bütün gerçeklik olan dinin muhtevasını taksime tabi tutmak, sadece zihni anlamda onu anlamaya yarayan bir ameliyedir. Gerçek anlamda bu kısımları birbirinden ayırmak pek de doğru değildir. Zira bunların her birini diğerinin olmazsa olmaz şartıdır. Pratik(ameli) hayat ile ilgili esaslar ile tüm varlık âlemi ile ilgili işlerimiz, yani muamelat üzerinde düşündüğümüzde görülecektir ki bunların hiç biri sağlam bir inanca dayanmadan özü olmayan ve sadece şekilden öteye bir anlam ifade etmeyecektir. O halde din, özü itibarıyla itikat dediğimiz teorik alt yapıya dayalı ve daima onun yönlendirdiği inanç ve pratikten oluşan iki esasın meydana getirdiği bütünlüğün adıdır. İşte bu bütünlüğün tam manasıyla kavranarak gerçekleştirilmesi sonucu ortaya çıkan ferdi ve toplumsal telakki ve kabuller ise ahlaki esasları oluştururlar. Molla Abdülhadi ‘eqîda îmanê’de, bu temel gerçeklikten hareketle öncelikle akide ile ilgili temel esasları en veciz ifadelerle ele almış daha sonra ameli konulara terettüp eden İslam’ın şartlarını irdelemiştir. Biz bu bildiride Molla Abdülhadi el-Comani’nin hayatını ve ‘eqîda îmanê adlı manzum kürtçe eserinin değerlendirmesini yapacağız